راهبرد مدیریت تلفیقی تغذیه سیب زمینی درکشت‌های تاخیری

کشت تأخیری در سیب‌زمینی در اغلب مناطق سیب‌زمینی ­کاری کشور در حال انجام و یا در مرحله گسترش می­ باشد. کشت‌های تأخیری سیب­ زمینی با مزایای بی شماری از جمله: افزایش بهره ­وری مصرف آب و کاهش میزان آب آبیاری به‌مقدار 25 تا 30 درصد، افزایش کیفیت غده­ های تولیدی (کاهش رشد ثانویه و بدشکلی غده)، کاهش قابل‌توجه خسارت گل جالیز، کاهش جمعیت آفات و بیماری‌های مهم سیب­ زمینی همراه بوده است. در عین حال، لازم است که در کشت تأخیری سیب‌زمینی به‌دلیل افزایش سرعت و روند رشد اولیه و تغییر زمان غده‌­زایی و هم‌چنین امکان مواجه شدن با تنش ­های احتمالی سرما در آخر فصل، مدیریت و برنامه ­ریزی تغذیه و کوددهی نسبت به تاریخ‌های کشت­ معمول با تغییرات و اصلاحاتی همراه باشد که در این خصوص نکات مهم زیر باید در نظر گرفته شود:

• در کشت­های تأخیری سیب ­زمینی، لازم است که توزیع و تقسیط کود نیتروژنه به دو نوبت محدود شود. در این رابطه نیمی از کود در زمان کاشت و نیمی دیگر در مرحله خاک دهی و یا نزدیک به مرحله پوشش کامل مزرعه مصرف شود و از مصرف کودهای نیتروژنه در مرحله پس از گلدهی پرهیز شود. استفاده از کودهای زیستی عناصر پرمصرف، راهبردی برای افزایش بهره­ وری خواهد بود.
• به‌منظور تأمین پتاسیم به مقدار کافی، سولفات پتاسیم علاوه بر مصرف خاکی و مطابق با توصیه آزمون خاک، در دو نوبت نیز از طریق سامانه آبیاری تزریق شود.
• استفاده از گوگرد در کشت­ های تأخیری سیب­ زمینی به‌دلیل نقش موثر آن در افزایش ماده خشک و میزان نشاسته و هم‌چنین اثر قابل‌توجه در ایجاد مقاومت به آفات و بیماری­ها، می ­بایستی بیش‌تر مورد توجه قرار گیرد.
• در کشت ­های تأخیری سیب ­زمینی به‌دلیل کوتاهی فصل رشد و به‌منظور افزایش بهره­ وری مصرف کودهای شیمیایی و هم‌چنین ایجاد تعادل زیست­ محیطی، بهتر است که کودهای دامی کاملاً پوسیده به‌میزان 20 تن در هکتار نیز مورد استفاده قرار گیرند و برای ایجاد تعادل در نسبت نیتروژن به کربن با 5 تن کود مرغی در هکتار و یا مقدار 10 کیلوگرم اوره در هر تن کود دامی مخلوط شوند. هم‌چنین برای افزایش کارایی آن‌ها از زئولیت و اسید هیومیک نیز می­توان استفاده کرد.
• با توجه به شرایط خاک‌های کشور، در بین عناصر ریزمغذی مصرف کودهای حاوی ریزمغذی آهن و روی ضروری­ تر بوده که براساس منبع کودی به شیوه پخش سطحی، همراه آب آبیاری و محلول­ پاشی می­ توان استفاده کرد.

سیب‌زمینی (Solanum tuberosum L.) به‌وسیله سازمان خواروبار جهانی به‌عنوان یکی از ارکان تأمین‌کننده امنیت غذایی آینده جهان در نظر گرفته شده است زیرا این محصول در هر واحد زمان، آب و زمین، حتی در آب و هوای نامساعدتر نسبت به بسیاری از محصولات زراعی عملکرد اقتصادی بیش‌تری دارد (10، 3، 6). در ایران، این محصول در تمامی استان‌های کشور کشت می‌شود لذا جایگاه ویژه‌ای در الگوی کشت نظام‌های زراعی دارد. مصرف سرانه سیب‌زمینی 50 کیلوگرم بوده لذا محصولی مهم در امنیت غذایی محسوب می‌شود. با توجه به رشد جمعیت، جایگاه سیب‌زمینی در سبد غذایی مصرف مردم خصوصاً اقشار کم درآمد جامعه و امکان جایگزینی آن با بخشی از مصرف گندم و برنج، برنامه‌ریزی برای افزایش و پایداری تولید این محصول اجتناب‌ناپذیر می‌باشد (3، 6). در دهه ­­های اخیر به‌دلیل خشکسالی، افت سطح آب‌های زیرزمینی و با توجه به هم‌پوشانی نیاز آبی باغات در بهار و زراعت سیب‌زمینی، کشت‌های تأخیری (اواخر تیرماه) و حتی کشت تابستانه این محصول  به‌عنوان راهبردی با هدف کم کردن فشار بر ذخایر آبی در مناطق تولید نظام کشت بهاره (تولید پائیزه) گسترش یافته است. با تجربیات کارشناسی و اطلاعات حاصل از سال‌های اخیر نیز مشخص شده است که با توجه به فیزیولوژی سیب‌زمینی و اثرپذیری بیش‌تر آن از تغییرات اقلیمی، در محصول تابستانه سیب‌زمینی در کشور علاوه بر افزایش نیاز آبی، اُفت نسبی در کمیت تولید محصول ایجاد شده و موجبات خسارت بر کیفیت غده‌های تولیدی نیز فراهم شده است. به‌نظر می‌رسد که با تأخیر در کشت در اغلب مناطق کشت تابستانه سیب‌زمینی، مرحله بحرانی از رشد سیب‌زمینی (ذخیره‌سازی در غده) با افزایش ناگهانی دما در اغلب نقاط (تیر و اوایل مرداد) هم‌زمان نشده و در عین حال نیاز آبی سیب‌زمینی نیز کاهش می‌یابد. با وجود محاسن قابل‌توجه کشت­ های تأخیری در افزایش بهره ­وری مصرف آب و عبور از محدودیت­های اقلیمی، در این گونه کشت‌ها به‌دلیل کاهش طول دوره رشد محصول، لازم است که برنامه کشت ارقام زودرس و میان­رس در اولویت قرار گیرد و در عین حال به‌منظور افزایش کارآیی و راندمان جذب مواد غذایی، در مدیریت تغذیه هم به زمان مصرف کودهای شیمیایی و تقسیط آن­ها و هم‌چنین به استفاده توأم آن­ها با کودهای آلی توجه خاص صورت گیرد (4، 3، 6). در این خصوص، لازم است تا ابتدا میزان جذب عناصر غذایی در محصول سیب‌زمینی در طی مراحل مختلف رشد و نمو و غده ­زایی مشخص شود (شکل 1). سپس منطبق با تغییرات حاصله در مراحل مختلف رشد، در کشت ­های تأخیری در جهت مصرف کودهای شیمیایی، زیستی و آلی برنامه ­ریزی کرده و مدیریت تغذیه را انجام داد (5).