1استادیار بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سیستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، زابل، ایران.
2استادیار بخش تحقیقات حفاظت و حمایت، ، موسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران ، ایران
3محقق بخش تحقیقات گیاهپزشکی، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی سیستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
چکیده
سابقهوهدف: پایش منظم و هوشمند آفات و بیماریهای گیاهی در گیاهان جنگلی و مرتعی، یکی از اصول تدوین برنامههای جامع منابع طبیعی است. جمعآوری اطلاعات و مطالعه وضعیت قبلی و شرایط فعلی آفات و بیماریهای گیاهی و محدودیت کنترل آنها در برنامه پایش ما را به سمت اطلاعات کاربردی در رابطه با وجود، زمان ظهور در طی سال، چگونگی میزان کنترل، روش استفاده شده و تاثیر روش های کنترل استفاده شده آفات و بیماریهای گیاهی سوق میدهد. با توجه به شرایط محیطی خاص منطقه سیستان (گرم و خشک) و همجواری با کشورهای افغانستان و پاکستان ضرورت پایش آفات و بیماریهای گیاهی درختان جنگلی و گیاهان مرتعی را در این منطقه دوچندان میکند. مواد و روشها: برای تعیین ایستگاههای نمونهبرداری با توجه به بررسی اولیه متناسب با سطح منطقه سیستان و مناطق اکولوژیک، پنج ایستگاه نمونه برداری انتخاب و نمونه برداری در این ایستگاهها انجام شد. این نمونهبرداریها بر اساس زمان فعالیت هر یک از عوامل خسارتزا انجام شد. نمونه برداری بر اساس یک برنامه منظم و به طور مستقیم بر اساس نوع و میزان الودگی انجام گردید. همچنین به روشهای معمول و رایج (تور حشره گیری، پنس و آسپیراتور) نسبت به جمعآوری آفات اقدام شد. نمونههای جمعآوریشده به آزمایشگاه منتقل شدند. در نمونه برداریها نوع و میزان آلودگی یا درصد تخمینی خسارت به عوامل خسارتزا نیز ثبت شد. نمونه ها پس از آماده شدن و ثبت اطلاعات، به موسسه تحقیقات گیاهپزشکی ارسال شده و توسط متخصصین بخش رده بندی حشرات شناسایی و تعیین نام شدند. نتایج: بیشترین جمعیت گونههای مرتعی در منطقه سیستان به دلیل شور بودن خاک منطقه مربوط به گیاهان خانواده اسفناجیان Chenopodiaceaeاست. یک گونه پروانه با نام Epiparthia simplicialus (Lep.: Pyralidae) بر روی گیاهانی همانند ترات، تاغ و بخصوص اشنان فعالیت دارد که لارو آن با تغذیه از برگ و ساقه این گیاهان به شدت به آنها خسارت وارد می نماید. از میوه و بذر گیاه مرتعی و بسیار مهم این منطقه یعنی خارشتر لارو یک سخت بالپوش با نام Bruchidius dilutes (Col.: Bruchidae) به شدت تغذیه می کند. بر روی گز گونهای شپشک به نام Trabutina serpentine (Hemiptera: Pseudococcidae) فعالیت میکند. بر روی میوه گیاه مرتعی کهورک لارو یک پروانه با نام Nephopterygia austeritella (Lep.: Pyralidae) فعالیت دارد. بر روی برگ و ساقهی علف مار حشرات کامل سخت بالپوشی با نامPhyllotreta lativitata (Col.: Chrysomelidae) و نیمبالپوشی با نام Nezara viridula (Hemiptera: Pentatomidae) خسارت وارد مینمایند و بر روی میوه آن لارو دو گونه پروانهای با نامهای Thyridophora furia (Lep.: Crambidae) وGypsonoma minutana (Lep.: Tortricidae) به شدت خسارت وارد می نماید. علاوه بر این، در نمونه های پرورش داده شده در آزمایشگاه یک گونه زنبور پارازیتوئید از جنس Brachon sp.، جمع آوری گردید که در بخش رده بندی حشرات موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور در حال شناسایی میباشد. نتیجهگیری کلی: پایش، شناسایی و ثبت طغیان آفات و برنامهریزی برای مدیریت آنها با توجه به گسترش روزافزون جمعیت و خسارت آنها امری اجتنابناپذیر است. از این رو نیاز است تا با پایش دقیق، بهموقع و منظم عوامل خسارتزا در جوامع مرتعی و جنگلی این منطقه، از بروز و طغیان آفات جلوگیری به عمل آید.