1استادیار گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
2دانشیار گروه گیاهپزشکی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
3استاد گروه علوم و مهندسی جنگل، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، ساری، ایران
چکیده
گرادیان ارتفاعی یکی از مهم فاکتورهای بومشناختی در پراکنش انواع گونههای گیاهی مختلف در بومسازگان جنگل است و مبداء ارتفاع از سطح دریا در ارتباط با اختلاف ارتفاع با آبهای آزاد مطرح میشود. تغییر ارتفاع از سطح دریا با تغییر پوشش گیاهی میتواند در فراوانی قارچهای چوبزی تاثیرگذار باشد. این پژوهش با هدف اثر بوم شناختی گرادیان ارتفاعی بر فراوانی قارچهای چوبزی روی گونه راش در ارتفاعات مختلف انجام شد. در مجموع در راشستان خالص، بصورت تصادفی پانزده اصله خشکدار افتاده راش در سه گرادیان ارتفاعی (اول) 550 تا 650، (دوم) 650 تا 750 و (سوم) 750 تا 850 متر از سطح دریا در جنگل آموزشی و پژوهشی دارابکلا ساری انتخاب شد. بهمنظور جمعآوری نمونه قارچهای ماکروسکوپی چوبزی در هر مورد به دنبال مشاهده نمونه قارچی، هرنمونه به شکل سالم، کامل و مناسب برای شناسایی براساس خصوصیات مورفولوژیکی یا ریختشناسی برداشت شد. مشخصات ارتفاع از سطح دریا و خشکدار با دستگاه موقعیت یاب ثبت شد و نمونهها برای شناسایی به آزمایشگاه قارچشناسی انتقال داده شد. بهمنظور اندازهگیری اندامهای میکروسکوپی از هر کدام از این اندامها 20 عدد با استفاده از میکروسکوپ دارای عدسی مدرج اندازهگیری شد. در نهایت بهمنظور تشخیص آرایههای مختلف قارچی، با در نظر گرفتن هر دو ویژگی ماکروسکوپی و میکروسکوپی و با استفاده از منابع مختلف شناسایی شد. جهت دستهبندی فراوانی قارچها در گرادیانهای ارتفاعی مختلف، محاسبات آماری و تجزیه خوشه در نرم افزار PAST به روش وارد و با استفاده از کمترین فاصلۀ اقلیدسی انجام شد و تجزیه به مؤلفههای اصلی برای ارتفاعات مختلف، گونه و فراوانی، فراوانی نسبی و شاخص استاندارد در نرم افزار PAST با مقایسه دو گروهبندی قارچها بررسی شد. همچنین جهت بررسی اختلاف ارتفاع تجزیه چندگانه و رسم پلات دوگانه در نرمافزار Minitab انجام شد تا از لحاظ ابر نقاط و پراکنش قارچهای چوبزی گروهبندیها آشکار شوند. نتایج بهدستآمده نشان داد که بهترتیب در کلاسههای ارتفاعی اول، 13 درصد، دوم 30 درصد و سوم 57 درصد از کل قارچها را شامل میشود. در کلاسه ارتفاعی اول قارچ Hypholoma fasciculare، در کلاسه دوم Trametes versicolorو در سوم Schizophyllum commune بیشترین فراوانی را داشتند. همچنین خانواده Polyporaceae، Xylariaceae، Ganodermataceae، Pleurotaceae و Schizophyllaceae بیشترین فراوانی و خانواده Pezizaceae و Hericiaceae کمترین فراوانی را داشته اند. نتایج نشان داد در طبقه ارتفاعی 550 تا 650 متر از سطح دریا تعداد 10 گونه پراکنش داشتند و در طبقه ارتفاعی 650 تا 750 متر از سطح دریا 15 گونه و در طبقه ارتفاعی 750 تا 850 متر از سطح دریا 22 گونه پراکنش داشتند. همچنین بیشترین خانواده قارچها در طبقات ارتفاعی اول خانواده Meruliaceae، و طبقه دوم و سوم Polyporacea بوده است. نتیجه آنالیز با Minitab نشان داد پراکنش قارچهای چوبزی بین طبقه سوم و دوم با طبقه اول ارتفاعی تفاوت معنیداری وجود دارد. نتیجه پژوهش اثر بومشناسی گرادیان ارتفاعی، نشان داد تجزیه با مؤلفهها، تفاوت قارچها، برای ارتفاعات مختلف ارتفاع از سطح دریا را نشان داد. این نتایج نشان داد که قارچهای Fomes fomentarius، Ganoderma lucidum، Stereumhirsutum، Daldinia concentrica، Pleurotus ostreatus، Trametes versicolor، Trichaptum biformeو Schizophyllum commune جزو گروههای مشابه بود که در هر سه کلاسه ارتفاعی پراکنش داشتهاند و اغلب از خانواده Polyporacae و راسته Polyporales بودهاند. بنابراین، قارچهای ماکروسکوپی چوبزی جنگل در گرادیانهای مختلف، پاسخ متفاوتی میدهند. نتایج این مطالعه نشان داد که گرادیان ارتفاعی با اختلاف ارتفاع 300 متر، فراوانی قارچهای چوبزی را تحت تاثیر قرار میدهد و با افزایش ارتفاع از سطح دریا، فراوانی گونههای قارچ افزایش پیدا میکند.