1استادیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی، تهران، ایران
2دانشیار پژوهش، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی، تهران، ایران
3محقق، موسسه تحقیقات جنگلها و مراتع کشور، سازمان تحقیقات، ترویج و آموزش کشاورزی، تهران، ایران
چکیده
سابقه و هدف: گونههای مختلف جنس صنوبر به دلیل رشد سریع، تولید زیتوده بالا و سازگاری خوب با مناطق اقلیمی مختلف، گونههای درختی مهمی در برنامههای زراعت چوب هستند. از طرف دیگر، قارچهای میکوریز آربسکولار میتوانند همزیستی خوبی با گونههای مختلف صنوبر برقرار کنند که در نتیجه این همزیستی متغیرهای رشد، تولید زیتوده، جذب آب و عناصر غذایی و همچنین مقاومت صنوبرها نسبت به تنشهای محیطی افزایش مییابد. بنابراین بررسی فعل و انفعالات بین درختان صنوبر و جامعه میکروبی خاک و همچنین بررسی تأثیر همزیستی میکوریزی در مراحل اولیه رشد صنوبرها، میتواند زمینهای برای تولید نهالهای قویتر و سالمتر با پیامدهای مطلوب احتمالی برای رشد آنها در سالهای آتی فراهم سازد. مواد و روشها: در این مطالعه در ابتدا درصد کلنیزاسیون میکوریزی ریشه برخی گونههای صنوبر (موجود در کلکسیون تحقیقاتی صنوبر در ایستگاه تحقیقاتی البرز) با قارچهای میکوریز آربسکولار در شرایط طبیعی بررسی و سپس با توجه به درصد بالای همزیستی میکوریزی صنوبر تبریزی-رقم سالاری و اهمیت این رقم به عنوان یک صنوبر پرمحصول در برنامه زراعت چوب مناطق خارج از شمال، قارچهای همزیست با این رقم صنوبر از طریق ویژگیهای مورفولوژیکی اسپورهای موجود در خاک ریزوسفر شناسایی و قارچهای شناساییشده برای تولید نهالهای میکوریزی استفاده شد. در مرحله بعد، قلمههای این رقم صنوبر در گلدانهای پرشده با خاکی با بافت لومی- رسی کاشته شدند. در زمان کاشت قلمهها، مایه تلقیح میکوریزی در اطراف هر قلمه اضافه شد. پس از یک دوره رویش، زندهمانی و ویژگیهای مورفوفیزیولوژیکی (متغیرهای رشد و تولید زیتوده و متغیرهای فیزیولوژیکی برگ) و بیوشیمیایی (عناصر غذایی اصلی و کمیاب اندامهای ریشه، ساقه و برگ) نهالهای یکساله میکوریزی و غیرمیکوریزی صنوبر مورد مقایسه و بررسی قرار گرفت. نتایج: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که درصد کلنیزاسیون میکوریزی ریشه گونه- کلنهای مختلف صنوبر با قارچهای میکوریز آربسکولار متفاوت و بیشترین درصد کلنیزاسیون میکوریزی ریشه مربوط به گونههای تبریزی (رقم سالاری) (P. nigra 62/154) و پده (P. euphratica) و کمترین درصد مربوط به گونهP. deltoides 69/55بود. در نمونههای جمعآوری شده از ناحیه ریزوسفر درختان صنوبر تبریزی (رقم سالاری)، پنج گونه قارچ میکوریز آربسکولار شامل Glomus aggregatum، Diversispora tortuosa، Scutellospora heterogama، Septoglomus constrictumو Claroideoglomus luteumشناسایی شد. نتایج تجزیه و تحلیل آماری دادهها نشان داد که تیمار میکوریزی، تأثیر مثبت معنیداری (01/0> P) بر متغیرهای رشد (قطر و طول ساقه)، تولید زیتوده (زیتوده خشک ریشه و اندام هوایی و زیتوده خشک کل)، محتوای نسبی آب برگ و غلظت کل عناصر غذایی (نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم، آهن، روی و مس) برخی اندامهای گیاهی نهالهای صنوبر داشت. همچنین در نهالهای میکوریزی صنوبر، افزایش معنیدار میزان پرولین، قندهای محلول و فعالیت آنزیمهای آنتیاکسیدانی برگ نسبت به نهالهای غیرمیکوریزی مشاهده شد. نتیجهگیری کلی: درصد بالای همزیستی میکوریزی گونههای مختلف صنوبر با قارچهای میکوریزی تحت شرایط طبیعی و تأثیر مثبت همزیستی میکوریزی بر نهالهای یکساله صنوبر تبریزی نشان میدهد که با توجه به اهمیت نقش جوامع میکروبی خاک بر تغذیه، رشد و حفاظت گیاه در برابر تنشهای محیطی، با بررسی فعل و انفعالات زیستی بین میکروارگانیسمهای خاک و صنوبرها به ویژه در مراحل اولیه رشد، میتوان برای تولید نهالهای سالم و قوی در راستای برنامههای زراعت چوب بهره برد.