| تعداد نشریات | 286 |
| تعداد نشریات سازمان | 84 |
| تعداد شماره‌ها | 2,944 |
| تعداد مقالات | 33,229 |
| تعداد مشاهده مقاله | 43,865,170 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 20,370,923 |
نقش آبخیزداری در مدیریت، حفاظت و بازیابی منابع آب (بررسی برخی از آخرین گزارش‌های اثربخشی اقدامات آبخیزداری در کشور) | ||
| مهندسی و مدیریت آبخیز | ||
| مقاله 5، دوره 17، شماره 1، فروردین 1404، صفحه 64-81 اصل مقاله (1.06 M) | ||
| نوع مقاله: مقاله پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/ijwmse.2024.366459.2073 | ||
| نویسندگان | ||
| مریم سادات جعفرزاده* 1؛ ابراهیم کریمی سنگچینی2 | ||
| 1پژوهشگر پسادکتری علوم و مهندسی آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران | ||
| 2استادیار، بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان لرستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، خرم آباد، ایران | ||
| چکیده | ||
| مقدمه اقدامات آبخیزداری در جهت حفظ یا بازیابی عملکرد اکوسیستم حوزه‌های آبخیز، با کاهش اثرات رویدادهایی چون سیل، زمین‌لغزش، فرسایش و غیره در پایین‌دست و در عین حال، افزایش بهره‌وری منابع موجود و بهبود معیشت محلی، انجام می‌شوند. این اقدامات زمانی مؤثر می‌شوند که مناطقی با ارزش اکولوژیکی بالا که باید از تخریب یا تبدیل به سایر مصارف محافظت شوند را شناسایی و بازسازی یا تقویت نمایند. ازاین‌رو، بررسی و ارزیابی اثربخشی اقدامات آبخیزداری، به‌منظور داشتن الگویی از اقدامات صحیح و یا اثرات منفی ناشی از این اقدامات، به جهت راهنمایی کاربران (چه در بخش پژوهش و چه در بخش اجرا)، در برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های موفق مدیریت حوزه آبخیز آتی، بسیار ضروری است. در گزارش هر پروژه عمدتاً نقاط قوت و اثرات مثبت اقدامات برجسته می‌شود و کمتر به نتیجه بخش نبودن برخی اقدامات اشاره می‌شود. در این پژوهش، گزارشاتی از جدیدترین پروژه‌های اثربخشی اقدامات آبخیزداری انجام شده تهیه شد تا نقاط قوت و نقاط ضعف آنها بررسی شود. مواد و روش‌‌ها در این پژوهش به بررسی اثربخشی چند نمونه از جدیدترین پروژه‌های اثربخشی اقدامات آبخیزداری اجرا شده سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور (حوزه‌های آبخیز بهشهر-گلوگاه، مراغه–استان مرکزی، خاوه-دلیجان، آسیابرود شهرستان چالوس و فاریاب- گلاشگرد استان کرمان) پرداخته شد. روش پژوهش به‌صورت کتابخانه‌ای و با بررسی اسناد و گزارش‌های موجود بوده است. نتایج و بحث هر یک از پروژه‌های مورد نظر و نتایج مثبت و منفی حاصل از اقدامات آبخیزداری در هر کدام، مورد بررسی قرارگرفتند. نتایج اجرای پروژه در حوزه‌های آبخیز ساحلی بهشهر-گلوگاه نشان داد، در زیرحوضه‌‌های که عملیات آبخیزداری به‌صورت ترکیبی از سازههای متفاوت نسبت به رژیم آبراهه احداث شده، در کاهش دبی پیک سیلاب و افزایش زمان تمرکز تأثیرگذار بود. در زیرحوضه‌‌هایی با سازههای اصلاحی به تعداد کم، با توجه به مساحت زیرحوضه‌ها و طول زیاد آبراهه‌ها، این سازه‌ها نقش چندانی در کاهش طول آبراهه و تغییر در زمان تمرکز و دبی اوج سیل نداشته ولی منجر به تثبیت پروفیل طولی آبراهه شده‌اند. بر اساس یافته‌های اثربخشی عملیات آبخیزداری در حوزه‌های آبخیز مراغه-استان مرکزی نیز، میزان فرسایش و رسوب ویژه این حوضه در قبل و بعد از اجرای طرح به‌ترتیب 78/10 و 14/3 (تن بر کیلومترمربع) و 1/3 و 66/9 (تن بر کیلومترمربع) ارزیابی شد. پروژه اثربخشی اجرای عملیات آبخیزداری حوزه آبخیز خاوه دلیجان نیز نشان داد، احداث سازههای اصلاحی باعث کاهش دبی اوج (برای دروه بازگشت‌های پنج، 10، 20، 50 و 100 ساله دبی اوج به‌ترتیب از 6/0 به 3/0، 9/4 به 7/2، 4/9 به 1/5، 6/14 به 8 و 4/22 به 4/12 مترمکعب بر ثانیه)، افزایش زمان پایه هیدروگراف و افزایش میزان تأخیر در زمان تا اوج برای هیدروگراف‌ها (حدود 5/3 ساعت) شده‌اند. بر اساس نتایج پروژه اثربخشی اجرای عملیات آبخیزداری حوزه آبخیز آسیابرود شهرستان چالوس نیز، بعد از اجرای اقدامات آبخیزداری، میزان فرسایش ویژه در حوضه برابر 89/3 تن بر هکتار بر سال و میزان رسوب ویژه نیز 87/1تن بر هکتار بر سال برآورد شد. با توجه به مطالعات بخش هیدرولوژی منطقه در بین سال‌های 2019-2000 میلادی، CN کاهش، زمان تمرکز افزایش و دبی پیک و حجم سیلابی به میزان 49/1078 میلیون مترمکعب کاهش یافت. متعاقباً با کاهش حجم سیلابی، خسارات مالی ناشی از سیل نیز در این حوضه کاهش یافت. پژوهش یافته‌های پروژه اثربخشی عملیات آبخیزداری حوزه آبخیز فاریاب- گلاشگرد نیز افزایش قابل‌توجه زمان تمرکز و کاهش دبی اوج را در تمام دور برگشت‌های مورد بررسی نشان داد. نتیجه‌‌گیری این پژوهش‌ها در بیشتر موارد اثرات مثبت و مهمی در کاهش دبی اوج سیلاب، کاهش فرسایش و تولید رسوب، افزایش زمان تمرکز و غیره داشتند. اما ادامه اثربخشی این اقدامات وابسته به رسیدگی و حفظ این سازه‌ها و عملیات اجرا شده دارد. همچنین، اقدامات بیولوژیکی مناسب در کنار سازههای مکانیکی که در حوضه‌ها انجام می‌شوند، در تداوم اثربخشی این عملیات بسیار حائز اهمیت هستند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| سازه مکانیکی؛ سازه اصلاحی آبخیزداری؛ طرح‌های آبخوان‌داری؛ منابع آب؛ هدررفت خاک | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| The role of watershed measures in management, protection and restoration of water resources (Examination of some latest reports on the effectiveness of watershed measures in Iran) | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Maryam Sadat Jaafarzadeh1؛ Ebrahim Karimi Sangchini2 | ||
| 1Postdoc Researcher, Department of Reclamation of Arid and Mountainous Regions, Faculty of Agriculture and Natural Resources, University of Tehran, Karaj, Iran | ||
| 2Assistant Professor, Soil Conservation and Watershed Management Research Department, Lorestan Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Khorramabad, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction Watershed management measures are implemented to maintain or restore the ecological functions of watersheds by reducing the impacts of events such as floods, landslides, and erosion in downstream areas, while also enhancing resource productivity and improving local livelihoods. These measures become effective when they identify, restore, or reinforce areas of high ecological value that must be protected from degradation or conversion to other uses. Therefore, it is essential to assess the effectiveness of watershed management measures (both in research and implementation phases) to develop a model of their positive or negative impacts, guiding decision-makers in planning and executing successful watershed management projects. Project reports often emphasize the strengths and positive outcomes of these measures, while their inefficiencies are less frequently highlighted. This study reviews and evaluates recent watershed management projects to examine both their strengths and weaknesses. Materials and methods In this study, the effectiveness of several recent watershed management projects implemented in different watersheds of Iran was assessed based on the latest available documents. The evaluated watersheds include Behshahr-Galoogah, Maragheh (Markazi Province), Khaveh-Delijan, Asiaborud (Chalus City), and Faryab-Golashgerd (Kerman Province). The state of water resources in these areas was also analyzed. Results and discussion The findings indicate both positive and negative outcomes for each project. In the Behshahr-Galoogah watershed, sub-basins where a combination of different structures was implemented along the stream network experienced reduced peak discharge and increased concentration time. However, in sub-basins with few check dams relative to their area and stream length, the measures did not significantly alter stream length, concentration time, or peak discharge, but they did help stabilize the stream's longitudinal profile. In the Maragheh watershed (Markazi Province), specific erosion and sediment rates before and after the implementation of watershed measures were recorded as 10.78 and 3.14 (Ton/km²), and 3.1 and 66.9 (Ton/km²), respectively. The effectiveness of watershed measures in the Khaveh-Delijan watershed was also evident. The construction of check dams led to a reduction in peak discharge for different return periods (5, 10, 20, 50, and 100 years), with values decreasing from 3.9 to 0.6, 4.9 to 2.7, 9.4 to 5.1, 14.6 to 8.0, and 22.4 to 12.4 m³/s, respectively. Additionally, base time and lag time of the hydrograph increased by approximately 3.5 hours. The Asiaborud watershed project demonstrated that, following the implementation of watershed measures, specific erosion was recorded at 3.89 Ton/ha/year, and specific sedimentation was estimated at 1.87 Ton/ha/year. Hydrological studies from 2000 to 2019 indicated a decrease in curve number (CN), an increase in concentration time, and reductions in both peak discharge and flood volume (by 1078.49 mm³). Consequently, financial losses caused by floods in this watershed decreased due to the reduction in flood volume. Similarly, findings from the Faryab-Golashgerd watershed project indicated a significant increase in concentration time and a reduction in peak discharge across all studied return periods. Conclusion Overall, the results show that most of the implemented watershed management projects had significant positive effects, including reduced peak flood/runoff discharge, decreased erosion and sedimentation, and increased concentration time. However, maintaining the long-term effectiveness of these measures depends on proper care and maintenance. Additionally, integrating suitable biological measures alongside mechanical interventions in watersheds plays a crucial role in sustaining the effectiveness of these measures. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Check dams, Mechanical intervention, Watershed measures, Watershed projects, Soil loss, Water resources | ||
| مراجع | ||
|
Acuña-Alonso, C., Fernandes, A.C.P., Álvarez, X., Valero, E., Pacheco, F.A.L., Varandas, S.D.G.P., Fernandes, L.F.S., 2021. Water security and watershed management assessed through the modelling of hydrology and ecological integrity: A study in the Galicia-Costa (NW Spain). Sci. Total Environ. 759, 143905. Belayneh, M., 2023. Factors affecting the adoption and effectiveness of soil and water conservation measures among small-holder rural farmers: The case of Gumara watershed. Resour. Conserv. Recycl. Advanc. 18, 200159. Boening-Ulman, K.M., Winston, R.J., Wituszynski, D.M., Smith, J.S., Tirpak, R.A., Martin, J.F., 2022. Hydrologic impacts of sewershed-scale green infrastructure retrofits: Outcomes of a four-year paired watershed monitoring study. J. hydrol. 611, 128014. Chamanpira, R., Roghani, M., 2018. Evaluation of the impact of watershed measurments in reducing floods in Dadabad basin. J. Watershed Engineer. Manage. 10(3), 350-360 (in Persian). Elhassnaoui, I., Moumen, Z., Tvaronavičienė, M., Ouarani, M., Ben-Daoud, M., Serrari, I., Hasnaoui, M.D., 2021. Management of water scarcity in arid areas: a case study (Ziz Watershed). Insights Region. Develop. 3(1), 80-103. Foroutan, A., 2021. Evaluation of the effect of biological measures of watershed management on flooding - case study: Pardisan watershed in Qom province. Geograph. Inform. 30(120), 171-186 (in Persian). GhermezCheshmeh, B., Nikcheh Farahani, Sh., Agharazi, H., 2019. Evaluating the effect of watershed management measures in changing some characteristics of floods in the Haftan watershed. Watershed Manage. J. 10(19), 106-116 (in Persian). Haji Baglo, M., Rashidi, M., Mohabati, A., 2017. Hydrological assessment of the performance of watershed management measures on flood characteristics in the watershed upstream of Vashemgir dam in Golestan province. Iran. J. Nat. Ecosyst. 8(2), 67-82 (in Persian). Khajuria, A., Yoshikawa, S., Kanae, S., 2014. Adaptation technology: benefits of hydrological services-watershed management in semi-arid region of India. J. Water Resour. Protec. López-Ballesteros, A., Trolle, D., Srinivasan, R., Senent-Aparicio, J., 2023. Assessing the effectiveness of potential best management practices for science-informed decision support at the watershed scale: The case of the Mar Menor coastal lagoon, Spain. Sci. Total Environ. 859, 160144. Mirdrikvand, B., Sepehvand, A., Zeiniwand, H., 2021. Evaluation of the effect of watershed management measurments on the quantitative characteristics of flow and suspended sediment in the Qalagol watershed of Lorestan Province. Marta Watershed Mag. 4(74), 851-861 (in Persian). Moghadasi, N., Bardi Sheikh, V., Najafinejad, A., 2015. Qualitative evaluation of watershed management projects by descriptive correlation method, case study: Bostan Dam watershed, Water Soil Conserv. Res. 218-205 (in Persian). Natural Resources and Watershed Management Organization of the country, Watershed Deputy, Pasture and Desert Affairs., 2023 (in Persian). Nur Ali, M., Ghahraman, B., 2016. Evaluation of the impact of watershed measurments on the flood pattern using the HEC-HMS model (case study: Gosh and Behar watershed). Watershed Manage. Res. J. 7(13), 60-71 (in Persian). Report of Important Water and Electricity Indices, Ministry of Energy, 2023 (in Persian). Report on The Effectiveness of Watershed Measurments in Maragheh Watershed-Markazi Province., 2020 (in Persian). Tajbakhsh, M., Memarian, H., Parsa Sadr, H., 2020. Evaluating the quantitative effect of the implementation of watershed projects on the groundwater level (case study: Jamab project). J. Rainwater Catch. Sys. 8 (27), 51-62 (in Persian). Tomer, M.D., 2014. Watershed Management. USDA Agricultural Research Service, Ames, IA, USA. Elsevier Inc. Reference Module in Earth Systems and Environmental Sciences. Water Resources Report of Islamic Council Research Center., 2023 (in Persian). Watershed Deputy, Rangeland and Desert Affairs, Natural Resources and Watershed Organization of the Country., 2023 (in Persian). Yang, H., Wang, T., Yang, D., Yan, Z., Wu, J., Lei, H., 2024. Runoff and sediment effect of the soil-water conservation measures in a typical river basin of the Loess Plateau. Catena 243, 108218. Yirgu, T., 2022. Assessment of soil erosion hazard and factors affecting farmers’ adoption of soil and water management measure: A case study from Upper Domba Watershed, Southern Ethiopia. Heliyon 8(6). | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 362 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 59 |
||