| تعداد نشریات | 285 |
| تعداد نشریات سازمان | 83 |
| تعداد شماره‌ها | 3,086 |
| تعداد مقالات | 34,446 |
| تعداد مشاهده مقاله | 49,029,912 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 79,417,255 |
بررسی ویژگی‌های زمین‌شناسی مهندسی ساختگاه سد زیرزمینی اسلام‌آباد فارس | ||
| پژوهش های آبخیزداری | ||
| مقاله 7، دوره 38، شماره 2 - شماره پیاپی 147، تیر 1404، صفحه 98-117 اصل مقاله (1.18 M) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/wmrj.2024.367366.1598 | ||
| نویسندگان | ||
| علی رضا مجیدی* 1؛ حمید حسینی مرندی2 | ||
| 1استادیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران | ||
| 2استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان فارس، سازمان تحقیقات آموزش و ترویج کشاورزی، شیراز، ایران | ||
| چکیده | ||
| مقدمه و هدف سدهای زیرزمینی سازه‌های آبی هستند که برای مسدود یا منحرف کردن جریان‌های زیرزمینی و زیرسطحی، ساخته می‌شوند. استفاده از این فن‌آوری با هدف مدیریت، مهار، حفاظت و توسعة منابع آبی کوچک، در نواحی خشک و نیمه‌خشک نظیر ایران، توصیه‌شده است. آبخیز سد زیرزمینی اسلام آباد به‌دلیل کوهستانی بودن بدون سفره آب زیرزمینی آبرفتی است و منابع آب زیرزمینی محدود به آب زیرسطحی در آبراهه‌ها و یا آب سازند سخت است. ازاین‌رو، سد زیرزمینی یکی از راه‌‌کارهای تأمین آب در چنین شرایطی است. ویژگی‌های زمین‌شناسی مهندسی توده‌سنگ و آبرفت بستر آبراهه، تأثیر مستقیمی بر موفقیت، ایمنی و پایداری طرح‌های سد زیرزمینی دارد. در این پژوهش، در انتخاب محل سد، بررسی‌ها و مطالعه‌های زمین‌شناسی و ژئوتکنیک با هدف تعیین ساختارهای زمین‌شناسی، چینه‌شناسی و جنس سازندها، سطوح ناپیوستگی و گسل‌ها، دانه‌بندی، خصوصیات هیدرودینامیکی و ضخامت آبرفت بستر، موقعیت و شرایط آب‌های زیرزمینی در پی سد و منطقه آبگیر، به منظور برآوردی از حجم آبگیر و آب‌بندی آن، انجام شد. موفق نبودن و شکست طرح‌های سدسازی، اغلب ناشی از بررسی‌های ناکافی مهندسی و زمین‌شناسی در مراحل قبل از ساخت است. مواد و روش‌ها آبخیز سد زیرزمینی اسلام‌آباد در شهرستان ارسنجان استان فارس و در بلندی‌های پهنه زاگرس است. شکل کنونی آبخیز و شکستگی‌های پرشمار در محدوده مطالعه‌شده به تبعیت از ویژگی‌های این پهنه و متأثر از وضعیت ساختارهای زمین‌شناسی منطقه است. در این پژوهش، گروه‌های آب‌شناختی خاک در سطح آبخیز، با هدف برآورد آب زیرسطحی و بررسی ویژگی‌های زمین‌شناسی مهندسی توده‌سنگ و آبرفت بستر در محل ساختگاه سد برای برآورد حجم و ذخیره‌سازی آب به‌وسیلة سد زیرزمینی، ارزیابی شد. ازاین‌رو، ابتدا اطلاعات پایه در رابطه با منطقه، به‌ویژه زمین‌شناسی مهندسی آن جمع‌آوری و بر این اساس، پیشنهادی برای ساخت سد زیرزمینی در نظر گرفته شد. با استفاده از نتایج به‌دست آمده از گمانه‌ها، برداشت‌های میدانی، آزمون‌های برجا، بررسی‌های آزمایشگاهی و زمین‌شناسی ناحیه، وضعیت و ویژگی‌های ژئوتکنیکی ساختگاه سد زیرزمینی اسلام‌آباد، بررسی و ارزیابی شد. نتایج و بحث در منطقة مطالعه‌شده، منابع آب زیرزمینی محدود به آب زیرسطحی در آبرفت بستر آبراهه و یا آب سازند سخت (توده‌سنگ‌های درز و شکاف‌دار) بود. در محل ساختگاه سد اسلام‌آباد، مهم‌ترین عامل زمین‌شناسی مؤثر بر ذخیره‌سازی آب، وضعیت و تراکم سطوح ناپیوستگی (گسل و ساختارهای درز و شکاف موجود در توده‌سنگ‌ها و دانه‌بندی و تراکم آبرفت بستر)، بود. نتایج بررسی‌های درزه‌نگاری مهندسی بیانگر وجود چند دسته درزه در توده‌سنگ‌های منطقة مطالعه‌شده به‌ویژه در تکیه‌گاه راست، با توان آبگذری، بود. با بررسی‌های میدانی و نتایج حفاری، ضخامت هوازده سنگ در محل ساختگاه میان 1 تا 2 متر برآورد شد. آبرفت در بستر محل ساختگاه سد لایه‌بندی بود و ضخامت آن میان 6 تا 10 متر بود. آبرفت اولیه بستر با ضخامت 1 تا 1/5 متر درشت‌دانه بود و مابقی ضخامت آبرفت از شن و ماسه همراه با درصدی ریزدانه، تشکیل‌شده بود. نفوذپذیری آبرفت بستر به‌دلیل تراکم متوسط تا نسبتاً کم (حدود 4- 10 سانتی‌متر بر ثانیه) بود. چسبندگی آبرفت میان 0/03 تا 0/3 کیلوگرم بر سانتی‌متر مربع و اصطکاک داخلی میان 28 تا 39 درجه، متغیر بود. نتایج آزمایش مکانیک خاک نمونه‌های آبرفت، بیانگر درشت‌دانه بودن آبرفت بود و سنجه‌های مقاومت برشی آن نشان‌دهندة پایداری مناسب خاک برای گودبرداری و نشست بود. نتیجه گیری و پیشنهادها نتایج درزه‌نگاری و بررسی آماری ویژگی‌های مهندسی دسته درزه‌ها، بیانگر توان فرار آب در تکیه‌گاه راست بود که دلیل آن رفتار متفاوت توده‌سنگ‌ها در دو سوی بستر سد، در مقابل تنش‌های زمین‌ساخت منطقه، بود. این پدیده، به‌دلیل ضخامت لایه‌بندی، اندازة تراکم و درصد رس در بدنه توده‌سنگ‌های آهکی و تناوب لایه‌های سخت با میان لایه‌های شکل‌پذیر و مارن یا شیل نسبتاً نرم بود. نتایج طبقه‌بندی مهندسی توده‌سنگ با روش (RMR) نشان داد که توده‌سنگ‌های ساختگاه سد در ردة سنگ‌های مناسب برای اجرای سازه بودند. نتایج حدود اتربرگ و اندازة چسبندگی خاک محل ساختگاه سد، نشان داد که بیشتر ویژگی‌های رس‌های موجود در آبرفت بستر، از گروه کائولینیت و ایلیت بوده و ظرفیت تورمی و چسبندگی کمی دارند. نتایج تجزیة شیمیایی آب نشان داد، سدیم، کاتیون غالب در ترکیب شیمیایی آب زیرسطحی منطقه، بود. ازاین‌رو، این یافته نشان‌دهندة ظرفیت واگرایی در بخش ریزدانه آبرفت بستر بود. ضخامت، تراکم و دانه‌بندی آبرفت بستر و نتایج آزمایش لوفران، نشان داد که آبرفت ساختگاه، از دیدگاه ضریب ذخیره، حجم ذخیره و آب‌دهی، برای ساخت سدزیرزمینی در حد متوسط بود. ازاین‌رو، بر اساس این یافته‌ها، مناسب‌ترین روش بهره‌برداری از آبگیر، روش زهکش تحتانی با ایجاد زهکش‌هایی در طول آبگیر، پیشنهاد می‌شود و روش پمپاژ درون‌چاهی مناسب نخواهد بود. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آبرفت؛ آزمایش لوفران؛ طبقه‌بندی مهندسی توده‌سنگ؛ فرار آب؛ نفوذپذیری | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Investigating of the Engineering Geological Features of the Underground Dam Construction in the Islamabad, Fars | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Ali Reza Majidi1؛ Hamid Hosseini Marandi2 | ||
| 1Assistant Professor of Hydrology Research and Water Resources Development Department, Soil Conservation and Watershed Management Research Institute (SCWMRI), Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Tehran, Iran | ||
| 2Assistant Professor of Soil and Watershed Protection Research Department, Fars Agricultural and Natural Resources Research and Education Center, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Shiraz, Iran | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction and Goal Underground dams are water structures that are built to block or divert underground and subsurface flows. The use of this technology is recommended for the management, control, protecting and developing small water resources in arid and semi-arid areas such as Iran. The watershed of the Islamabad Underground Dam, due to its mountainous location, lacks an alluvial groundwater aquifer, and groundwater resources are limited to subsurface water in the alluvial deposits of the streambeds or hard formations water. Therefore, the underground dam is one of the solutions for providing water in such conditions. The engineering geological characteristics of the rock mass and alluvium of the streambeds have a direct impact on the success, safety, and sustainability of underground dam projects. Therefore, in the selection of the dam site, geological and geotechnical investigations and studies are carried out with the aim of determining the geological structures, stratigraphy and lithology of formations, discontinuity and faults, grain size, hydrodynamic characteristics and thickness of bed alluvium, the location and conditions of underground water at the dam site and its reservoir area, in order to estimate the volume of the reservoir and its sealing. The inefficiency and failure of dam projects are often caused by insufficient engineering and geological investigations in the pre-construction stages. Materials and Methods The catchment area of the Islamabad Underground Dam is located in Arsanjan County, Fars Province, in the high Zagros zone. The current shape of the basin and the numerous fractures in the study area depends on the characteristics of this zone and are affected by the state of the geological structures of the region. In this research, the hydrological groups of the soil in the watershed were evaluated with the aim of estimating the subsurface water and investigating the geological characteristics of rock mass engineering and bed alluvium at the dam site in order to estimate the volume and storage of water by the underground dam. Therefore, Initially, baseline information related to the region, especially its engineering geology, was collected and based on that, a proposal for the construction of the underground dam was considered. Using the results obtained from boreholes, field sampling, in situ tests, laboratory investigations and geology of the area, the geotechnical status and characteristics of the Islamabad underground dam construction site were investigated and evaluated. Results and Discussion In the study area, groundwater resources are limited to subsurface water in the alluvium of the streambed or hard rock formation water (fractured rock mass). At the site of the Islamabad underground dam, the most important geological factors affecting water storage was the condition and density of discontinuity surfaces (such as: faults and existing joint sets in the rock mass, as well as the grain size and density of the underlying alluvium). The result of the engineering fracturing investigations indicates the presence of several categories of fractures in the rock mass of the study area, particularly in the right abutment, with water flow potential. Field surveys and drilling results estimate the thickness of weathered rock at the site to be between 1 to 2 m. The alluvium at the dam site exhibits layering and has a thickness ranging from 6 to 10 m. The initial alluvium foundation, with a thickness of 1 to 1.5 m was coarse-grained, while the remaining thickness of the alluvium consisted of sand and gravel with a percentage of fine particles. The permeability of the alluvium foundation was due to moderate to relatively low compaction (approximately 10-4 cm/s). The cohesion of the alluvium varies between 0.3 and 0.3 (kg/cm²), and the internal friction angle ranges from 28 to 39 degrees. The results of soil mechanical tests on alluvial samples indicate that the alluvium is coarse-grained, and its shear strength parameters suggest adequate soil stability concerning excavation and settlement. Conclusion and Suggestions The results of the fracturing analysis and statistical of the engineering characteristics of fracturing not only reveal the potential for water escape in the right abutment but also indicate that the behavior of the rock masses on the sides of the dam foundation is somewhat different in response to the tectonic stresses of the region. This phenomenon was due to the thickness of the layering, the degree of compaction, and the percentage of clay in the body of the limestone rock masses, as well as the alternation of hard layers with pliable and relatively soft marl or shale interlayers. The results of the engineering classification of the rock mass using the RMR method show that the rock masses at the dam site fall into the category of suitable rocks for construction purposes. The Atterberg limits and the cohesion of the soil at the dam site indicate that the clays present in the alluvial foundation primarily exhibit the characteristics of kaolinite and illite, with limited swelling and cohesion potential. The results of the chemical analysis of the water shows that sodium was dominant cation in the chemical composition of the groundwater in the region. Therefore, this finding indicates the potential for divergence in the fine-grained alluvium foundation. The thickness, density, and grain size of the alluvial foundation, along with the results from the Luferan test, indicated that the alluvial material foundation has moderate quality in terms of storage coefficient, storage volume, and water yield for the construction of an underground dam. Therefore, based on these findings, the most suitable method for utilizing the water catchment is the sub-drainage method by creating drains along the catchment, and the well pumping method would not be appropriate. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Alluvium, Lisfranc test, rock mass engineering classification, water leakage | ||
| مراجع | ||
|
Adhikari B, Acharya U, Acharya KK, Ghimire S. 2019. Engineering geological investigation of dam site of proposed sunkoshi-2 hydropower project, khurkot area, eastern Nepal. Journal of Nepal Geological Society. pp. 181–188. Asfaw L, Meten M, Garo T. 2022. Leakage and abutment slope stability analysis of Arjo Didesa dam site, western Ethiopia. Arabian Journal of Geosciences. 15:1540. Doi: 10. 1007/ s12517- 022- 10827-7 Berhane G, Amare M, Gebreyohannes T, Walraevens K. 2017. Geological and geophysical investigation of water leakage from two micro-dam reservoirs: implications for future site selection, Northern Ethiopia. Journal of African Earth Sciences. pp. 82–93. Doi: 10.1016/j. jafre arsci. 2016. 12. 015 Berhane G, Gebreyohannes T, Martens K, Walraevens K. 2016. Overview of micro-dam reservoirs (MDR) in Tigray (Northern Ethiopia): challenges and benefits. Journal of African Earth Sciences. pp. 210–222. Doi: 10. 1016/j. jafre arsci. 2016. 07. 022 Berhane G, Walraevens K. 2013. Geological challenges in constructing the proposed Geba dam site, northern Ethiopia. Bulletin of Engineering Geology and the Environment. pp. 339–352. Sissakian VK, Adamo N, Al-Ansari N. 2020. The role of geological investigations for dam siting: Mosul Dam a Case Study. Geotechnical and Geological Engineering. pp. 2085–2096. Gurocak Z, Alemdag S. 2012. Assessment of permeability and injection depth at the Atasu dam site (Turkey) based on experimental and numerical analyses. Bulletin of Engineering Geology and the Environment. pp. 221–229. Doi: 10. 1007/ s10064- 011- 0400-9 Garo T, Meten M. 2021. Engineering geological characterization for evaluation of seepage and geomechanically properties of Chalchal Dam Site, Bale Zone, Southeastern Ethiopia. Arabian Journal of Geosciences. 14 (23): 25-49. Doi:10.1007/s12517-021-08881-8 Ichikawa K. 1999. Geological investigation of dams. Proceedings of 2nd Asian Symposium on Engineering Geology and the Environment, Malaysian National Group, Bangi, Malaysia. pp. 44-57. Jiang Q, Yan F, Wu J, Fan Q, Li S, Xu DJEG. 2019. Grading opening and shearing deformation of deep outward-dip shear belts inside High Slope (A case study). Engineering Geology Journal. pp. 113-129. Doi: 10.1016/j.enggeo.2019.01.018 Kotir.H. 2011. Climate change and variability in Sub-Saharan Africa: a review of current and future trends and impacts on agriculture and food security. Environment, Development and Sustainability. pp. 587–605. Lyu Z, Chai J, Xu Z, Qin Y, Cao J. 2019. A comprehensive review on reasons for tailings dam failures based on case history. John Wiley and Sons, Inc. Advances in Civil Engineering; New York. 2019. Article ID 4159306. 18 p. Doi: 10.1155/2019/4159306 Mera GA. 2018. Drought and its impacts in Ethiopia, Weather Clim. Extreme. pp. 24–35. Doi: 10.1016/j.wace.2018.10.002 Mun K. 2018. Development of a decision support system for dam type and design, and floristic evaluation. Doctoral thesis, University Putra Malaysia. 139 p. Roy S, Bhalla SK. 2017. Role of geotechnical properties of soil on civil engineering structures. Resources and Environment. 7(4): 103–109. Serdeczny O, Adams S, Baarsch F, Coumou D, Robinson A, Hare W, Schaeffer M, Perrette M, Reinhardt J. 2017. Climate change impacts in Sub-Saharan Africa: from physical changes to their social repercussions. Regional Environmental Change. pp. 1585–1600. Doi: 10.1007/s10113-015-0910-2 Tiruneh A.T. 2005. Water quality monitoring in Lake Abaya and Lake Chamo region: A research based on water resources of the Abaya-Chamo Basin-South Ethiopia. Doctoral Thesis. Universität Siegen. 126 p. Zhang JM, Yang Z, Gao X, Zhang J. 2015. Geotechnical aspects and seismic damage of the 156-m-high Zipingpu concrete-faced rockfill dam following the Ms 8.0 Wenchuan earthquake. Soil Dynamics and Earthquake Engineering. pp. 145–156. Doi:10.1016/j.soildyn.2015.03.014 | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 563 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 166 |
||