| تعداد نشریات | 286 |
| تعداد نشریات سازمان | 84 |
| تعداد شماره‌ها | 3,029 |
| تعداد مقالات | 33,888 |
| تعداد مشاهده مقاله | 45,263,951 |
| تعداد دریافت فایل اصل مقاله | 60,901,018 |
بازآفرینی شاخص پایداری آبخیز بر اساس چارچوب محرک-فشار-وضعیت-اثر-پاسخ در آبخیز بهشت‌آباد | ||
| پژوهش های آبخیزداری | ||
| مقاله 7، دوره 38، شماره 1 - شماره پیاپی 146، فروردین 1404، صفحه 96-112 اصل مقاله (1.36 M) | ||
| نوع مقاله: پژوهشی | ||
| شناسه دیجیتال (DOI): 10.22092/wmrj.2024.365917.1586 | ||
| نویسندگان | ||
| رفعت زارع بیدکی* 1؛ شاهین درخشان2؛ سیامک خیبری3؛ هنریک چاوز4 | ||
| 1دانشیار دانشکدة منابع‌طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، ایران | ||
| 2دانشجوی دکتری دانشکدة منابع‌طبیعی و علوم زمین، دانشگاه شهرکرد، ایران | ||
| 3استادیار دانشگاه شفیلد، انگلستان | ||
| 4استاد دانشگاه برازیلیلا، برزیل | ||
| چکیده | ||
| مقدمه و هدف آبخیزهای سالم خدمات زیستبومی بسیاری در زمینه‌های گوناگون اجتماعی و رفاه اقتصادی ارائه می‌دهند. ازاین‌رو، ارزیابی جامع آبخیزها از ضرورت‌های غیرقابل انکار مدیریت منابع آبخیز است. آگاهی از وضعیت سلامت و پایداری آبخیز از ارکان اساسی آبخیزداری پایدار است. دستیابی به این آگاهی، نیازمند یک رویکرد کاملاً نظاممند و جامعنگر است. روش‌ها و مدل‌های متنوعی برای ارزیابی سلامت زیست‌بوم‌های گوناگون به‌وسیلة پژوهش‌گران محیط زیست و بوم‌شناختی ارائه‌شده است. آژانس‌های زیست‌محیطی، مدل‌هایی را برای بررسی تغییرات به‌وجود آمده در محیط زیست با رویکرد روابط انسان-محیط زیست گردآوری کرده‌اند که ساده‌ترین آن‌ها مدل فشار-وضعیت-پاسخ است. برای یک آبخیز بر اساس عامل‌های گوناگون باید شاخص‌هایی تعریف و تعیین کرد که به‌وسیلة آن بتوان سلامت یا پایداری آبخیز را ارزیابی کرد و یا با استفاده از روش‌ها و روابط ریاضی وضعیت یک آبخیز را درجه‌بندی کرد. هدف این پژوهش این است که یک شاخص چند بعدی در زمینة پایداری آبخیز ارائه شود که بتوان تا حد ممکن ابعاد بیشتری از مؤلفه‌های سلامت و پایداری آبخیز را پوشش داد. مواد و روش‌ها در راستای هدف این پژوهش، شاخص پایداری آبخیز با انتخاب معیارهای معرفی‌شده در چهار بعد آب‌شناسی (کمی و کیفی)، محیط زیست، زندگی و سیاست (HELP) گردآوری شد. چارچوب محرک-فشار-وضعیت-اثر-پاسخ (DPSIR) یک چارچوب ساختاری انعطاف‌پذیر و حمایت‌گر است که در بسیاری از مراحل تصمیم‌گیری به تصمیم‌گیرندگان کمک میکند. در این مطالعه، برای انتخاب زیرمعیارهای مناسب‌تر و گویاتر، از میان زیرمعیارهای پرشمار، از بررسی گسترده منابع علمی موجود و بحث و تبادل نظر با کارشناسان و خبرگان استفاده شد. تمام زیرمعیارها در چهار زیرآبخیز از آبخیز بهشت آباد در استان چهارمحال و بختیاری ارزیابی شد و نمره‌های بهنجارشده در فاصلة صفر تا یک به هر کدام داده شد. اندازة نهایی شاخص پایداری آبخیز با در نظر گرفتن وزن مساوی برای هر کدام از معیارها با روش میانگین حسابی به‌دست آمد. نتایج و بحث نتایج نشان داد وضعیت شاخص پایداری آبخیز در کل آبخیز بهشت آباد متوسط (0/625) بود و زیر‌آبخیزها تفاوت کمی با هم داشتند. . شاخص پایداری آبخیز در زیرآبخیز بروجن، فارسان، کیار و شهرکرد به ترتیب 0/65، 0/61، 0/65 و 0/67 به‌دست آمد. معیار محیط زیست در چهار زیرآبخیز از آبخیز بهشت آباد امتیاز بیشتری کسب کرد. نمرة سیاست در هر چهار زیرآبخیز مطالعه‌شده یکسان بود، چون معیارها در سطح ملی اندازهگیری شده بودند. همچنین، معیار زندگی نیز به‌دلیل بررسی زیرمعیارهایی که در سطوح کلانتر از زیرآبخیز اندازهگیری شده بودند، امتیازات نزدیک به‌هم کسب کرد. از میان معیارها، معیار محیط زیست، امتیاز بیشتر و معیار زندگی و آب‌شناسی امتیاز کمتر را کسب کردند. در چارچوب نیروی محرک- فشار- وضعیت- اثر- پاسخ امتیاز معیارهای مرتبط با اثر بیشتر بود و امتیاز معیارهای مرتبط با فشار کمتر بود نتیجه‌گیری و پیشنهادها شاخص پایداری آبخیز بهشت آباد را می‌توان با تمرکز بر زیر معیار آب‌شناسی، افزایش مشارکت مردم در راهکارهای بهبود آبخیز، آموزش جوامع در حفظ آب و افزایش نقشآفرینی جوامع محلی در برنامه‌های جنگل‌کاری بهبود بخشید. افزون بر این، معیار محیط زیست را می‌توان با افزایش کاشت گیاهان و با محدود کردن سرعت شهرنشینی در آبخیز بهبود بخشید. به خاطر کمبودن امتیاز معیارهای زندگی و سیاست و زیاد بودن امتیاز محیط زیست می‌توان گفت جبر جغرافیایی حاکم بر منطقه به سود آبخیز بوده و فقط مدیریت و سیاست‌های حاکم بر آبخیز درخور نبوده است. این شاخص ابزار ارزشمندی، برای تصمیم‌گیری مدیران آبخیز است. تنگناها و محدودیت‌ها را می‌توان با استفاده از این شاخص شناسایی کرد. شناسایی این محدودیت‌ها، فرصتی برای بهبود وضعیت کنونی آبخیز است که نیازمند همکاری کارآمد میان نهادهای گوناگون است. شاخص WSI یک شاخص کل‌نگر است و برای اهداف مدیریت زیست‌محیطی، اجتماعی و اقتصادی ظرفیت زیادی دارد. بر اساس نتایج این پژوهش پیشنهاد می شود که اگر مدیران و تصمیم‌گیرندگان از این ابزار به‌شکل منظم (به‌عنوان مثال هر 5 سال یک‌بار) استفاده کنند می‌توانند توصیف مناسبی از تغییرات پایداری آبخیز را در اختیار داشته باشند. | ||
| کلیدواژه‌ها | ||
| آبخیز بهشت آباد؛ آب‌شناسی؛ استان چهارمحال و بختیاری؛ سلامت آبخیز | ||
| عنوان مقاله [English] | ||
| Recreating of Watershed Sustainability Index (WSI) Based on Driving Force-Pressure-State-Impact-Response Framework in the Beheshtabad Watershed | ||
| نویسندگان [English] | ||
| Rafat Zare Bidaki1؛ Shahin Drakhshan2؛ Siamak Kheybari3؛ Henrique Marinho L Chaves4 | ||
| 1Associate Professor of Natural Resources and Earth Sciences Faculty, Shahrekord University, Iran | ||
| 2Ph.D. Candidate of Natural Resources and Earth Sciences Faculty, Shahrekord University, Iran | ||
| 3Assistant Professor of Sheffield University, United Kingdom | ||
| 4Professor of University of Brasília, Brazil | ||
| چکیده [English] | ||
| Introduction and Goal Healthy watersheds provide many ecosystem services in various fields such as social and economic welfare. Therefore, the comprehensive assessment of watersheds is one of the undeniable necessities of watershed resource management. Awareness of the health and sustainability of watersheds are fundamental components of sustainable watershed management. Achieving this awareness requires a completely systematic and holistic approach. Various methods and models have been proposed by researchers in the fields of environmental science and ecology to evaluate the health of different ecosystems. Environmental agencies have developed models to examine changes in the environment through the lens of human-environment interactions, with the simplest being the pressure-state-response model. For a watershed, it is essential to define and determine indicators that can assess the health or sustainability of the watershed, or to rank the condition of a watershed using mathematical methods and relationships. This research aims to present a multidimensional indicator concerning watershed sustainability that can encompass as many aspects of health and sustainability as possible. Material and Methods To accomplish the objectives of this research, the Watershed Sustainability Index (WSI) has been developed through the selection of criteria categorized into four dimensions: hydrology (both quantity and quality), environment, life, and policy (HELP). The Driving Force-Pressure-State-Impact-Response (DPSIR) framework serves as a versatile and supportive system approach that aids decision-makers across various phases of decision-making. In this study, to identify the most appropriate and representative sub-criteria from a range of options, comprehensive reviews of existing scientific literature and consultations with experts were conducted. Each sub-criterion was assessed across four sub-basins of the Beheshtabad watershed in Chaharmahal-va-Bakhtiari province, with normalized scores ranging from 0 to 1 assigned to each.The overall score for the watershed sustainability index was derived by applying equal weights to each criterion through the arithmetic mean method. Results and Discussion The findings indicate that the overall WSI status of the Beheshtabad Watershed is rated as average (0.625), with minimal variations among the sub-watersheds. The watershed sustainability index for the sub-watersheds of Borujen, Farsan, Kiar and Shahrekord is recorded at 0.65, 0.61, 0.65, and 0.67, respectively. The environmental criterion across the four sub-watersheds of Beheshtabad has achieved superior score. The policy score remains consistent across all four sub-watersheds, as the criteria are evaluated at the national level. Also, the Life criteria have garnered similar scores due to the assessment of sub-criteria measured at the broader levels of the sub-watershed. Among the evaluated criteria, the Environment criterion received the highest score, while the Life and Hydrology criteria recorded the lowest. Within DPSIR parameters, the criteria associated with the Impact received higher scores, whereas those related to Pressure received lower scores. Conclusion and Suggestions The watershed sustainability index of the Beheshtabad can be enhanced by focusing on the hydrology sub-criterion, fostering greater community involvement in watershed improvement efforts, educating local populations on water conservation practices, and amplifying the participation of local communities in forestry initiatives. Furthermore, environmental quality can be bolstered through increased planting and curbing the pace of urbanization within the watershed. Given the low scores in the Life and Policy criteria alongside a high rating in the Environment criterion, it can be inferred that the geographical determinism affecting the Beheshtabad watershed has contributed to an elevated Watershed Sustainability Index (WSI), indicating that the existing plans and policies are inadequate. This index serves as a valuable tool for watershed managers in their decision-making processes. It allows for the identification of bottlenecks and constraints. Recognizing these limitations presents an opportunity to enhance the current conditions of the watershed, necessitating effective collaboration among various institutions. The WSI is a comprehensive index with significant potential for managing environmental, social, and economic aspects. Based on the results of this research, it is proposed that regular application of this tool, (such as every five years), can furnish managers and decision-makers with a clear understanding of the watershed's sustainability trajectory. | ||
| کلیدواژه‌ها [English] | ||
| Beheshtabad watershed, Chaharmahal-va-Bakhtiari Province, hydrology, Watershed Health | ||
| مراجع | ||
|
Azarnivand H, Malekian A, Mosaffaei J. 2023. Developing management solutions for Alolak Watershed in the Qazvin Province using the DPSIR approach. Journal of Watershed Management Research. 14 (28): 148-162. Castro C, Loureiro O, Santos A, Silva J, Rauen W. 2017. Water sustainability assessment for the region of curitiba. Nternational Journal of Sustainable Building Technology and Urban Development. 8(2): 184–194. Catano N, Marchand M, Staley S, Wang Y. 2009. Development and validation of the watershed sustainability index (WSI) for the watershed of the Reventazon River. Environmental Science Geography. Report:67, 150 p. Chandniha S, Kansal M, Anvesh G 2014. Watershed Sustainability Index assessment of a watershed in Chhattisgarh, India. Curr World Environment. 9(2):403–411. Chaves H, Alipaz S 2007. An integrated indicator based on basin hydrology, environment, life, and policy: The watershed sustainabilityindex. Water Resour Manage. 21(5):883–895. Cortes A, Oyarzun R, Kretschmer N, Chaves H, Amezaga J. 2012. Application of the Watershed Sustainability Index to the Elqui river basin. North-Central Chile. Obras y Proyectos. 12(2012): 57–69. Esmailzade M. 2018. Evaluation of watershed sustainability index using AHP and ANP techniques (Cases study: Beheshtabad Area). Master dissertation. Faculty of Natural Resources and earth sciences. Shahrekord University. 109 p. (In Persian). Falkenmark M. 2004. Towards integrated catchment management: opening the paradigm locks between hydrology, ecology and policy-making. International Journal of Water Resources Development. 20(3): 275-281. Firdaus R, Nakagoshi N, Idris A. 2014. Sustainability assessment of humid tropical watershed: A case of Batang Merao Watershed. Indonesia. Procedia Environmental Sciences. 2(2014): 722–731. Karimi Sangchini E, Salehpour Jam A, Mosaffaie J. 2022. Flood risk management in Khorramabad Watershed using the DPSIR framework. Natural Hazards. 114(3): 3101-3121. Maynard I, Cruz M, Gomes L. 2017. Applying a sustainability index to the Japaratuba river wathershed in Sergipe state. Ambiente Sociedade. 20(2):201–220. Mehri R. 2013. Development and application of watershed sustainability index (Case study: ChehelChay Area). Master dissertation. Faculty of Natural Resources. Gorgan University. 128 p. (In Persian). Mohamadi T, Dasturani M. 2017. Evaluation of the stability of the Zaydasht Watershed using the watershed stability index. Journal of Hydrogeomorphology. 4(10): 41-64. (In Persian). Mosaffaie J, Salehpour Jam A, Tabatabaei MR, Kousari MR. 2021a. Developing resources management responses in the gorganroud watershed using the driving force, pressure, state, impact, response (DPSIR) software. Watershed Management Research Journal. 34(1): 93-111. Mosaffaie J, Salehpour Jam A, Tabatabaei MR, Kousari, MR. 2021b. Trend assessment of the watershed health based on DPSIR framework. Land Use Policy. 100(104911)1-9. NúñezRazo I, Anda J, Barrios H, Olvera A, García M, Hernández S. 2023. Development of a watershed sustainability index for the Santiago River Basin, Mexico. Sustainability. 15(10): 204-236. OECD-Environmental Performance and Information Division. 2003. Published estimates database (PEDB) [Online]. Available at http://www.oecd.org/env/indicators-modelling-outlooks/24993546.pdf Rapport D, Friend A. 1979. Towards a comprehensive framework for environmental statistics: A stress-response approach. Statistics Canada, 11-510, Ottawa, Canada. Salehpour Jam A, Mosaffaie J, Tabatabaei MR. 2021a. Assessment of comprehensiveness of soil conservation measures using the DPSIR framework. Environmental Monitoring and Assessment. 193(1): 1-19. Salehpour Jam A, Mosaffaie J, Tabatabaei MR. 2021b. Management responses for Chehel-Chay watershed health improvement using the DPSIR framework. Journal of Agricultural Science and Technology. 23(4):797-814. Silva M, Candido G, Martins M. 2009. Método de Construção do Índice de Desenvolvimento Local Sustentável: uma proposta metodológica e aplicada. Revista Brasileira de Produtos groindustriais. 11(1): 55-72. Smith A, Yee S, Russell M, Awkerman J, Fisher W. 2016. Linking ecosystem service supply to stakeholder concerns on both land and sea: An example from Guanica Bay watershed, Puerto Rico. Ecologial Indicators. 74(?):371-383. Smith V, Tilman G, Nekola J. 1999. Eutrophication: Impacts of excess nutrient inputs on freshwater, marine, and terrestrial ecosystems. Environmental Pollution. 1(3): 179-196. Soltani MJ, Motamedvaziri B, Noroozi A, Ahmadi H, Mosaffaei J. 2021. Identifying and prioritizing the factors affecting the creation of dust in Hendijan City and providing management solutions by DPSIR framework. Watershed Engineering and Management. 13(2): 269-282. Soltani MJ, Motamedvaziri B, Mosaffaei J, Noroozi A, Ahmadi H. 2023. Cause and effect analysis of the trend of dust storms using the DPSIR framework in the Hendijan region. International Journal of Environmental Science and Technology. 20(5):4919-4930. UNESCO-International Hydrological programme. 2001. The design and implementation strategy of the help initiative, IHV-V, Technical documents in Hydrology. Published estimates data base (PEDB) [Online]. Available at http://www.unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000124537 Vanle T, Duong B, Buurman J. 2015. Development of a watershed sustainability index to assess water resources in the Nhue-Day river basin, Vietnam National Conference. pp. 37-47. | ||
|
آمار تعداد مشاهده مقاله: 217 تعداد دریافت فایل اصل مقاله: 67 |
||